Żmija zygzakowata (Vipera berus) to jedyny wąż jadowity na terenie Polski. Podlega ochronie gatunkowej. Najczęściej można ją spotkać na terenach podgórskich, łąkach, pastwiskach, występuje w trzech odmianach: szarej, brunatnej i czarnej. Rozpoznaje się ją głównie po białym zygzaku na grzbietowej części ciała.
Jad żmii zygzakowatej jest stosunkowo słaby. Zawiera hemorraginę (uszkodzenie ściany naczyń), koagulinę (zatory) i cytolizynę (uszkodzenie komórek). Szczególnie podatne na jego działanie są dzieci ze względu na małą masę ciała. Ukąszenie może być nieuświadomione przez osobę poszkodowaną, szczególnie jeśli jest to dziecko. Jad żmii jest najsilniejszy wiosną (najbardziej stężony). Nie każde ukąszenie żmii jest związane z wprowadzeniem jadu do organizmu człowieka. Zdarzają się tak zwane „suche ukąszenia’', kiedy jad nie jest wprowadzany do ciała (rzadko). Nawet martwe węże mogą „ukąsić” do kilku godzin po swojej śmierci! Miejscowo obserwowane są dwa ślady po zębach jadowych oddalone o 5-10 mm, pojawia się ból, zaczerwienienie, obrzęk, martwica. Po różnym czasie (minuty, godziny) rozwijają się objawy ogólne u około 25% ukąszonych ( ból głowy, nudności wy mioty, biegunka, powiększenie w. chłonnych, niepokój, spadek ciśnienia, duszność, zaburzenia świadomości) prowadzące do wstrząsu. Śmiertelność po ukąszeniu żmii jest oceniana na ok. 1%.
Pierwsza pomoc polega na obmyciu zranienia zimną wodą i unieruchomieniu kończyny najlepiej poniżej poziomu ciała. Nie należy obmywać spirytusem! Wskazane jest ochłodzenie kończyny za pomocą woreczków z lodem, okrycie poszkodowanego i podanie płynów najlepiej pozajelitowo oraz uspokojenie chorego.
Metody polegające na nacinaniu rany i upuszczaniu krwi są historyczne i nie powinny być stosowane. Nie zaleca się również stosowania opasek uciskowych (niektórzy dopuszczają opaskę uciskającą naczynia żylne powyżej zranienia w przypadku przedłużonego transportu do szpitala), zabronione są próby wysysania jadu. Należy monitorować funkcje układów krążenia i oddechowego. Konieczny jest transport do szpitala. Przyczynowym postępowaniem jest podanie surowicy przeciwko jadowi żmii i chirurgiczne opracowanie zranienia. Postępowanie to powinno odbywać się na terenie ośrodka dysponującego zestawem przeciwwstrząsowym, po próbie uczuleniowej. Surowica obligatoryjnie powinna być zastosowana u dzieci i kobiet ciężarnych, w pozostałych przypadkach wg wskazań.
