Ochrona porządku publicznego na terenie gminy, to podstawowe zadanie straży określone w Ustawie o strażach gminnych (Dz. U. 1997 Nr 123 poz. 779). Służba dzielnicowych to główny sposób realizacji tego zadania. Wałbrzych podzielony jest na osiem rejonów służbowych obejmujących wszystkie dzielnice miasta. W każdym rejonie służbowym pełni służbę dwóch strażników – zwyczajowo nazywanych dzielnicowymi.
Poza tym w wałbrzyskiej straży miejskiej funkcjonują specjalistyczne służby i patrole, są to: służba dyżurna, stanowisko d.s. wykroczeń, ITS, patrole interwencyjne, eko-patrol, patrole drogowe, patrol leśno-terenowy, patrol konny, patrol szkolny.
Inspektorzy Dyżurni koordynują pracę patroli w terenie, utrzymują z nimi stałą łączność i zlecają nagłe interwencje. Rola dyżurnego polega także na przekierowywaniu zgłoszeń o nieprawidłowościach do instytucji bezpośrednio zajmujących się danym rodzajem spraw np.: do MOPS - u, ZDKiUM -u , Schroniska dla zwierząt... Codziennie we wszystkich sprawach dyżurni Straży Miejskiej wymieniają informacje ze służbami dyżurnymi Policji i Państwowej Straży Pożarnej, a także przyjmują interesantów w siedzibie Straży Miejskiej – Rynek 23. Jednak przede wszystkim 24h/dobę przez 365 dni w roku dyżurują przy telefonie alarmowym 986, odbierając zgłoszenia od mieszkańców. W 2022 roku było to 14 137 zgłoszeń, a w roku 2023 - 16 104.
Straż Miejska zobowiązana jest do sporządzania wniosków i występowania jako oskarżyciel publiczny przed Sądem w sprawach o wykroczenia. Koordynacja i przygotowanie tych działań obywa się na stanowisku d.s. wykroczeń.
W strukturach wałbrzyskiej Straży Miejskiej znajduje się Inteligentny System Transportu rozwinięty z wydziału monitoringu w 2019. Obecnie ITS to:
- System sterowania ruchem m.in. sygnalizacja w trybie on-line na 17 skrzyżowaniach, a kolejne czekają na wpięcie do systemu,
- System informacji parkingowej (tablice elektroniczne przy 5 parkingach informujące o wolnych miejscach),
- System monitoringu CCTV
- System priorytetu dla komunikacji publicznej, System informacji mobilnych, portal ITS.
Patrole interwencyjne reagują na nagłe nie cierpiące zwłoki zgłoszenia, wtedy gdy w pobliżu nie ma innych strażników, a Dyżurny uzna konieczność interwencji. Zabrzmi to dość banalnie, ale zajmują się „wszystkim”, od przysłowiowej pomocy przy ściąganiu kotka z drzewa, po ujęcia sprawców przestępstw i ratowanie ludzkiego życia. Częstokrotnie także służą wsparciem w sytuacjach gdy potrzebne jest zaangażowanie większej liczby strażników.
Patrole drogowe, zajmują się głównie sprawcami wykroczeń dotyczących pozostawiania pojazdów w miejscach niedozwolonych...a, że nie da się wystawić mandatu pojazdowi...umawiają się na spotkanie z kierowcą zakładając blokadę. Wiemy, wiemy...z tego powodu Straż Miejska to „ulubiona” służba wielu Polaków, europejczyków, wałbrzyszan...ale co by było gdyby wszyscy parkowali gdzie tylko się da?
Wraz z ustawowym przekazaniem samorządom niektórych obszarów odpowiedzialności za ochronę środowiska naturalnego w wielu miastach straże miejskie powołały do życia tzw. eko-patrole tzn. wyspecjalizowane jednostki monitorujące stan przestrzegania przepisów dotyczących jego ochrony. Wałbrzyski eko-patrol wykonuje profilaktyczne kontrole przestrzegania przepisów dotyczących składowania i przetwarzania odpadów (w okresie zimowym, częste zgłoszenia o „zadymieniu”) i gospodarowaniu ściekami. Działania interwencyjne eko-patrolu związane są najczęściej z ochroną zwierząt o czym wielokrotnie informowaliśmy w minionym roku.
Z uwagi na geograficzne położenie Wałbrzycha – rozległość miasta, procentowo duży udział terenów zielonych trudno dostępnych i przez to niebezpiecznych, istnienie hałd – od początku swego istnienia wałbrzyska Straż Miejska utrzymuje dwa specyficzne patrole. Są to patrol leśno-terenowy i patrol konny. Oba patrole dbają o ład, porządek, bezpieczeństwo mieszkańców i turystów na szlakach turystycznych (Wałbrzych ma w swoich granicach jedną najdłuższych w Polsce sieć szlaków turystycznych w terenie miejskim. Łączna długość pieszych szlaków na terenie miasta to ok 65 km. W granicach miasta wytyczono również 170 km szlaków rowerowych – przeznaczonych dla amatorów kolarstwa górskiego.) Ważną częścią działań patrolu leśno-terenowego jest monitorowanie sytuacji nielegalnych wyrobisk na hałdach i terenach pogórniczych. Natomiast patrol konny koncentruje się na dbaniu o porządek na rozległym terenie Książańskiego Parku Krajobrazowego w tym rezerwatu „Przełomy pod Książem”.
Patrol szkolny to przede wszystkim szeroko pojęta profilaktyka i prewencja skierowana do najmłodszych mieszkańców Wałbrzycha, przedszkolaków oraz uczniów szkół podstawowych i średnich. Strażnicy prowadzą liczne spotkania, pogadanki, prelekcje i praktyczne zajęcia dotyczące zagadnień związanych z bezpieczeństwem w ruchu drogowym, bezpieczeństwem w sieci, nad wodą i udzielaniem pierwszej pomocy.
