Delegacja samorządowców Subregionu Wałbrzyskiego, organizacji pozarządowych i członków społecznego zespołu, przekazała Marszałkowi Województwa Dolnośląskiego oraz Dyrektorowi Przedstawicielstwa KE we Wrocławiu, Społeczny Terytorialny Plan Sprawiedliwej Transformacji Subregionu Wałbrzyskiego (STPST SW).
Plan jest efektem kilkumiesięcznej pracy społecznego zespołu powołanego przez Prezydenta Wałbrzycha, w którym znaleźli się reprezentanci wszystkich samorządów Subregionu Wałbrzyskiego oraz powiatu kamiennogórskiego, przedstawiciele organizacji przedsiębiorców, izb przemysłowo-handlowych, IOB, wrocławskiego środowiska naukowo-badawczego skupionego wokół Uniwersytetu Przyrodniczego i Politechniki Wrocławskiej oraz Politechniki Śląskiej, członkowie społecznych organizacji pozarządowych i stowarzyszeń ekologicznych.
Przez kilkaset lat, szczególnie w pierwszej połowie XX wieku obszar Subregionu Wałbrzyskiego był jednym z najważniejszych ośrodków przemysłowych Europy. Rozwój przemysłu węglowego i przetwórstwa węgla, w tym koksownictwa, umożliwił dynamiczny rozwój innych gałęzi przemysłu w tym maszynowego, ceramicznego i włókienniczego. Likwidacja wydobycia węgla w latach 90- tych XX w. pozostawiła głębokie skutki gospodarcze, społeczne i ekologiczne odczuwalne do dziś. Setki tysięcy mieszkańców Subregionu Wałbrzyskiego ciągle wyraża głębokie poczucie historycznego dramatu, jaki stał się ich udziałem. Brak właściwego wsparcia w trudnym procesie restrukturyzacji Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego jest źródłem ciągle aktualnego oczekiwania na realny impuls rozwojowy, mimo upływu 25 lat od zamknięcia kopalń.
W styczniu 2020 r. KE podjęła decyzję o ustanowieniu Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST) z którego środki finansowe mają łagodzić skutki transformacji społecznej, gospodarczej i środowiskowej mieszkańcom i pracownikom regionów węglowych w Europie w procesie odchodzenia od wydobycia paliw kopalnych w kierunku neutralności klimatycznej. Subregion Wałbrzyski jest jednym z 3 obszarów w Polsce, który został objęty tym funduszem. Środki finansowe z FST przeznaczone będą na ograniczenie emisji CO2 i dekarbonizację, inwestowanie w OZE, tworzenie klastrów energetycznych, rozwijanie elektroprosumeryzmu, tworzenie nowych miejsc pracy w nisko lub zeroemisyjnej gospodarce, rozwijanie przedsiębiorczości, rewitalizację zdegradowanych terenów pokopalnianych i przywracanie bioróżnorodności oraz tworzenie nowych terenów inwestycyjnych, przekwalifikowywanie pracowników i podnoszenie ich kompetencji na zmieniającym się rynku pracy.
Podstawą do uruchomienia środków finansowych służących realizacji celów Sprawiedliwej Transformacji w regionach objętych funduszem są Terytorialne Plany Sprawiedliwej Transformacji, tworzone przez samorządy województw z udziałem lokalnych społeczności, samorządów i wszystkich grup interesariuszy, zatwierdzane przez rządy państw UE, a następnie akceptowane przez KE.
W październiku 2020, Prezydent Wałbrzycha powołał społeczny zespół, którego celem stało się opracowanie STPST SW. Społeczny plan stanowi wsparcie dla prac UMWD w tworzeniu TPST Województwa Dolnośląskiego dla Subregionu Wałbrzyskiego. Prezydent Wałbrzycha Roman Szełemej mówi : „Idea STPST SW jest oddolną inicjatywą wszystkich beneficjentów i interesariuszy procesu sprawiedliwej transformacji subregionu. Odpowiada na oczekiwanie realnej zmiany w tempie rozwoju społecznego i gospodarczego obszaru zamieszkiwanego przez ok. 695 tys. mieszkańców. Różnice wewnątrzregionalne w rozwoju na Dolnym Śląsku motywują społeczności subregionu do stawiania bardziej odważnych, ambitnych, opartych na partycypacji społecznej celów rozwojowych na najbliższe lata.”
To stało się źródłem ambitnej wizji rozwoju Subregionu Wałbrzyskiego, wolnego od węgla w energetyce i ciepłownictwie w 2030 r., z redukcją emisji CO2 o 55 % w 2030 r., neutralnego klimatycznie w 2040 r.
Deklaracja #Dekarbonizacja2030 liderów samorządowych wszystkich 49 gmin subregionu - eliminacja węgla z gospodarki cieplnej i energetyki subregionu oraz brak eksploatacji złóż węgla - pokazuje determinację i pasję społeczną do radykalnego działania dla realizacji lokalnych aspiracji, ale zgodnych z celami wielkiego planu Zielonego Ładu #EUGreenDeal. Wizja ta znacznie wyprzedza zachowawcze plany środowiska wielkiego przemysłu i centralnie regulowanej energetyki uwikłanej w trudne procesy politycznej akceptacji dla niełatwych zmian.
Autorzy społecznego planu realizują ideę zbudowania przede wszystkim jak najszerszej akceptacji społecznej dla transformacji gospodarczej, społecznej i środowiskowej, czyniąc je sprawiedliwymi w ocenie każdego mieszkańca subregionu. Temu służy waga, jaką zespół STPST przypisuje idei zbudowania sieci lokalnych ośrodków transformacji energetycznej- od sołectw po gminy- opartej na elektroprosumeryzmie, likwidacji niskiej emisji, stworzenia obszarów wsparcia przemysłu uzdrowiskowo-turystycznego, rozwinięcia nowych, zielonych sektorów gospodarki i utworzenia tysięcy nowych miejsc pracy związanych z nimi w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach, a także produkcji zdrowej żywności. Osiągnięcie tych celów będzie możliwe m.in. dzięki szerokiej współpracy ze środowiskiem naukowym Wrocławia i Gliwic oraz programowi edukacji służącemu przekwalifikowaniu dużej części społeczeństwa do nowych, „zielonych” zawodów.
Realizacja STPST SW ma stanowić modelowy przykład zbudowania powszechnej akceptacji społecznej dla wdrażania celów i idei Zielonego Ładu, co pozwoli wykorzystywać nabyte doświadczenia w podobnych regionach Polski i Europy. STPST SW w ocenie jego autorów przybliża ideę Europy bliżej ludzi.
Społeczny Plan zawiera propozycje uruchomienia w okresie do 2050 roku 26 kluczowych programów o szacowanym budżecie 37,3 mld. zł, w tym budżet transformacji środowiska 34,5 mld. zł. Podstawowe wskaźniki służące monitorowaniu i ocenie rezultatów planu w perspektywie do roku 2050 to:
• Całkowita redukcja szacunkowo ustalonego rocznego bilansu łącznej emisji CO2 subregionu o 6,5 mln ton do 2050 r.,
• Utworzenie w sektorach zielonych lub neutralnych klimatycznie gospodarki ok. 7000 dodatkowych miejsc pracy do 2030 roku oraz 37 000 miejsc pracy do 2050 roku,
• Wykonanie prac o charakterze adaptacji i mitygacji do zmian klimatu obejmujących m.in 400 ha zdegradowanych terenów hałd po działalności górnictwa węgla kamiennego.
Proponowane wskaźniki pokazują skalę potrzeb i poziom trudności planowanego procesu transformacji. Należy traktować je jako parametry wyjściowe do dalszych prac nad dekarbonizacją Subregionu Wałbrzyskiego obarczonego ogromnymi zasobami budynków i infrastruktury ciepłowniczej - zdewastowanymi wieloletnią działalnością wydobywczą węgla kamiennego. Skala potrzeb wykazana w planie pokazuje, że wsparcie subregionu w oparciu o Fundusz Sprawiedliwej Transformacji będzie niewystarczające w osiągnięciu pełnej dekarbonizacji, ale może uruchomić proces dochodzenia do tego stanu.
Radosław Gawlik, prezes Stowarzyszenia EKO-UNIA i przewodniczący społecznego zespołu TPST SW zauważa: „Ten dokument przez swoje ambitne cele, jak neutralność klimatyczna w 2040r, ale też pokazanie gamy instrumentów wykonawczych dla blisko 700 tys. mieszkańców subregionu jest wyjątkowym dokumentem w skali Polski. Organizacje pozarządowe będą wspierać odważnych polityków samorządowych. Wyrażam życzenie, aby drugi węglowy dolnośląski region zgorzelecko - bogatyński poszedł w ślady takiego otwartego, realnie oceniającego rolę węgla procesu przygotowania TPST. Musi on włączyć organizacje pozarządowe, lokalny biznes, naukę i oczywiście samorządy. Doświadczenia z pracy i pomoc Społecznego zespołu ds. TPST SW są do wykorzystania”
STPST tworzy realne szanse na poprawę jakości życia każdego mieszkańca subregionu, wspiera indywidualną aktywność proekologiczną, buduje nowe ośrodki życia gospodarczego w lokalnych społecznościach we wszystkich częściach Subregionu Wałbrzyskiego, umożliwia stworzenie samowystarczalnych kooperatyw energetycznych opartych na innowacyjnej idei elektroprosumeryzmu. Jest praktyczną realizacją programu Zielonego Ładu i idei Europy bliżej ludzi.
