W dwóch pomieszczeniach Traktu Barokowego wyeksponowane zostały cztery barokowe obrazy pochodzące z Książa: Flora jako alegoria jesieni malarza czeskiego, Jastrząb atakujący kaczki flandryjskiego artysty Johanna Baptisty Bouttatsa oraz dwa myśliwskie obrazy Ernsta Wihelma Bernhardiego (1671-1736) – malarza działającego na dworze Hochbergów na początku XVIII w. Do aranżacji dodatkowo wykorzystano dwa zdemontowane w 2016 r. eksponaty z wystawy w Sali Konrada: Krajobraz alpejski z okolic Berchtesgaden pędzla Carla Millnera oraz popiersie Richarda Wagnera.
Udostępnione w ramach depozytu obrazy znajdowały się w dawnej kolekcji Hochbergów. W 1942 r. administracja hitlerowska przekazała je z Książa do ówczesnego Schlesisches Museum der bildenden Künste we Wrocławiu. Po wojnie przechowywane były w dawnym budynku Schloßmuseum, skąd w 1946 r. zostały przejęte przez Referat Muzeów i Ochrony Zabytków miasta Wrocławia. W 1947 r. trafiły do zbiorów Muzeum Państwowego we Wrocławiu (od 1970 r. Narodowego).
Współpraca Muzeum Narodowego we Wrocławiu i Zamku Książ
Trzy lata temu, 11 lipca 2015 r., w Zamku Książ otwarta została wystawa „Metamorfozy Zamku Książ” przygotowana przez Muzeum Narodowe we Wrocławiu. Wystawiono 2 rzeźby i 38 obrazów ze zbiorów Muzeum, wśród nich 10 płócien z dawnej kolekcji Hochbergów, 4 barokowe portrety członków różnych gałęzi tego rodu oraz inne prace wytypowane do ozdobienia zamkowych wnętrz.
W pierwszą rocznicę otwarcia wystawy – w lipcu 2016 r. – Muzeum Narodowe we Wrocławiu udostępniło Zamkowi Książ obraz Wilhelma von Lindenschmita Alaryk w Rzymie.
Z okazji drugiej rocznicy otwarcia wystawy do Zamku Książ trafił adres powitalny wykonany w 1892 r. przez wałbrzyskiego malarza Johannesa Tetzelta i renomowany wrocławski warsztat złotniczy Emila Sommégo. To niezwykle cenna, najstarsza pamiątka związana z obecnością księżnej Daisy w Książu.
- Konsekwentnie, z uporem i z pełnym przeświadczeniem, że czynimy dobro, przywracamy do Zamku Książ dzieła sztuki, które w przeszłości były jego ozdobą i chlubą” – mówi Piotr Oszczanowski, dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu. - Nie ma dla historyka sztuki i muzealnika większej satysfakcji niż ta, kiedy może cenne obrazy i rzeźby umieścić w miejscu ich pierwotnego przechowywania, gdzie będą eksponowane w odpowiednich dla nich warunkach konserwatorskich, bezpieczne i chronione. Przywrócić do miejsca, dla którego zostały stworzone, dostarczone i przeznaczone. Trwająca już trzy lata współpraca pomiędzy Zamkiem Książ i Muzeum Narodowym we Wrocławiu jest wzorcowym przykładem działań muzealnych, w których najważniejsze staje się dobro i prawda dzieła sztuki. To tutaj kiedyś znajdowały się te cztery obrazy, do tych wnętrz wybrali je i pozyskali Hochbergowie, na nie patrzyła księżna Daisy. Dzisiaj przywracamy po raz kolejny pamięć o ich intencjach. Dajemy najlepszy z możliwych dowodów naszej odpowiedzialności za to, czym dysponujemy i czym się opiekujemy.
Opisy obrazów
Ernst Wilhelm Bernhardi, Sarna, 1707; własność Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Przedstawiona na obrazie sarna została znaleziona 8 czerwca 1707 r. przez drwali. Postrzelone zwierzę zostało przeniesione do Książa i tam sportretowane. Sarna był szczególną osobliwością zoologiczną. Otóż wbrew swojej płci miała na czole zawiązek rogu, przez co uznano ją za jednorożca. To mityczne zwierzę, w którego istnienie wierzono jeszcze w okresie nowożytnym, od średniowiecza było symbolem niewinności i czystości. Jego róg i łzy miały mieć magiczną moc oczyszczania, traktowano je jako panaceum na choroby i trucizny. Sarna, na obrazie wyprężona w skoku, została przedstawiona na tle Gór Wałbrzyskich, z mostem na rzece płynącej doliną i charakterystyczną sylwetą zamku Książ. Jej historię dokumentuje widoczny na obrazie napis.
Ernst Wilhelm Bernhardi, Pies Trotz i łania daniela, 1709 ; własność Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Hrabia Konrad Ernst Maximilian von Hochberg, aby poślubić w 1706 r. Reginę Isabellę von Windisch-Grätz, musiał zmienić wyznanie z protestanckiego na katolickie. Wybranka jego serca była bowiem damą dworu księżnej Jadwigi Elżbiety Amalii z rodu Wittelsbachów, siostry ówczesnej cesarzowej i biskupa wrocławskiego Franciszka Ludwika, a przy tym żony Jakuba Ludwika Sobieskiego. Alians pana na Książu z Wittelsbachami i Sobieskim był czytelną, a przy tym źle przyjętą w protestanckiej rodzinie, deklaracją poparcia Hochberga dla politycznego zaplecza ultrakatolickich cesarzy habsburskich na Śląsku. Małżeństwo skończyło się kilka tygodni po ślubie śmiercią młodej „łani”. Niechętnie wspominały ją rodowe kroniki, zaś Hochberg długo i do głębi przeżywał żałobę. Wymowne są połączone herby obojga i ich inicjały „v. H./v.W” umieszczone trzy lata po tragedii na kunsztownej obroży psa – symbolu wierności.
Flora – alegoria jesieni z papugą na tle pałacowego parku, lata 70.–80. XVII w.; własność Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Przedstawiona w pałacowym ogrodzie kobieta to Flora, rzymska bogini roślinności, w barokowej, antykizowanej sukni, przestawiona wśród kwiatów i zbieranych jesienią winogron. Ten typ prezentacji, z postacią w półfigurze i martwą naturą na tle krajobrazowym, po raz pierwszy zaproponowali Niderlandczycy w XVI w. Cieszył się on popularnością w całej Europie także w kolejnym stuleciu, gdy podobne sceny komponowano chętnie w serie czterech pór roku. Miały one modny w baroku charakter alegorii i zarazem były niezwykle dekoracyjne. Obraz posiada znamiona malarstwa holenderskiego okresu złotego wieku, ale jego cechy stylistyczne wskazują na to, że powstał w środowisku artystów Europy Środkowej.
Johann Baptist Bouttats, Jastrząb atakujący kaczki, ok. 1700; własność Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Wzbijające się do lotu ptactwo na tle rozległego krajobrazu to kaczki z gatunku rożeńców i piżmówek oraz zimorodki i czaple. Uciekają nie tylko przed drapieżnym jastrzębiem, ale i zbliżającym się psem myśliwskim – wyżłem szorstkowłosym, który w pogoni za nimi wskoczył do wody. Obraz namalował twórca pochodzący z flandryjskiej rodziny artystycznej, zapewne będący synem Gerarda, który prowadził warsztat w Wiedniu. Jego specjalnością były przedstawienia myśliwskie i martwe natury. Wiadomo, że pracował dla czeskich rodów arystokratycznych takich jak Černínowie, Kolovratowie czy Gallasowie. Należał do grupy artystów zatrudnionych przez hrabiego Wenzla Adalberta von Sternberga (Václava Vojtěcha ze Šternberka) w latach 1687–1705 do dekoracji pałacu Troja pod Pragą. Korona Czeska, a wraz z nią Śląsk, była wówczas częścią cesarstwa Habsburgów i zapewne na tych właśnie terenach działał Johann Baptist Bouttats.
