Półwysep powstał w wyniku działalności prądów morskich, które przez wieki nanosiły tu piasek, który najpierw tworzył wyspy, a potem uformował cały półwysep. W duńskiej kronice z 1219 roku jest wzmianka, że wzburzone fale wyrzuciły statek wiozący wysłannika króla Waldemara II Zwycięzcy na wyspę Gellen (czyli Hel), słynącą z połowu i handlu śledziami. Na szwedzkiej mapie z XVII wieku Hel wciąż był przedstawiany jako sześć oddzielnych wysp. Współcześnie na półwyspie znajduje się kilka popularnych miejscowości wakacyjnych, m.in. Chałupy, Jastarnia i Jurata oraz Hel.
Na samym końcu półwyspu helskiego powita nas gościnne i otwarte na turystów miasto Hel. Na początku XIII wieku w tym miejscu był znany ośrodek rybołówstwa podporządkowany władzy pomorskiego księcia Świętopełka II. Najdawniejszy Hel położony był około 1,5 kilometra na zachód od centrum obecnego miasta. Z zachowanych opisów wiadomo, że był tam murowany kościół, ratusz, szpital, dwa place targowe, kilka karczm oraz przystań dla łodzi rybackich i statków handlowych. W tym czasie mieszkańcy Helu trudnili się połowem ryb i fok. Wielu z nich również zaciągało się do królewskiej floty kaperskiej. Helscy kupcy prowadzili handel z całym światem. Na przeszkodzie do dalszego rozwoju Helu stanęło przejście miasta pod władzę Gdańska, który skutecznie zablokował konkurencję z drugiej strony zatoki.
Odrodzenie Helu nastąpiło dopiero w XIX wieku, kiedy to odżyło rybołówstwo. W okresie międzywojennym, gdy wybudowano stałe połączenie kolejowe, miasto Hel stało się bardzo modnym kurortem, uzyskując status „Kąpieliska Bałtyckiego”, a także bazą polskiej Marynarki Wojennej.
Będąc w Helu warto odwiedzić m.in. Fokarium Stacji Morskiej Uniwersytetu Gdańskiego, latarnię morską, Muzeum Rybołówstwa Morskiego, zabytkowe chaty kaszubskie, Muzeum Obrony Wybrzeża.
Fokarium jest częścią Stacji Morskiej - naukowej placówki terenowej Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie realizowany jest projekt odtworzenia i ochrony kolonii fok szarych w rejonie południowego Bałtyku.
Z założenia jest to placówka badawczo-hodowlana, dzięki której w przyszłości foki znów zasiedlą południową część Bałtyku, a jednocześnie ośrodek rehabilitacji osobników chorych i osłabionych. Wyleczone foki są wypuszczane na wolność, podobnie jak przychówek hodowlanego stada. Ośrodek spełnia ważną rolę pomocniczą w odtwarzaniu bałtyckiej populacji tego gatunku. Ponadto ekspozycje zaznajamiają zwiedzających z problemami ekologicznymi Bałtyku i jego mieszkańców.
W basenach fokarium znajdują się foki szare, należące do gatunku kiedyś najpowszechniej występującego w rejonie Bałtyku Południowego, ale nieomal całkowicie wytępionego wskutek intensywnych i długotrwałych polowań. Okresowo przebywają w fokarium osobniki, które przechodzą kwarantannę i rekonwalescencję, by po odzyskaniu sił wrócić do swego naturalnego środowiska. Zainicjowany przez helską Stację Morską projekt doprowadzić ma do odtworzenia na naszym wybrzeżu niewielkiego stada tych bardzo rzadkich obecnie ssaków. Owocem tych starań są narodziny foczek, które wypuszczane są na wolność. Udostępniony jest również budynek mieszczący salę ekspozycyjną oraz edukacyjną, podziemia, którego można przez specjalne szyby obserwować podwodne igraszki fok.
Foki znajdują się dosłownie na wyciągnięcie ręki (choć trzeba pamiętać, że są to drapieżniki obdarzone ostrymi zębami). Można je oglądać stojąc nad basenem, w którym pływają lub przez szybę w wydzielonej części basenu. Obserwacja tych przesympatycznych zwierząt (również karmienia przez opiekunów) dostarcza wielu miłych wrażeń. Obejrzenie ekspozycji ma niewątpliwie walor edukacyjny i skłania do przemyśleń na temat wrogiej dla natury działalności człowieka, która często wynika z niewiedzy, bezmyślności bądź zwykłej głupoty.
Moim zdaniem fokarium powinno być „żelaznym” punktem naszej wizyty w Helu.
Współczesna latarnia wybudowana została według planów niemieckich w 1942 roku przez miejscowych Kaszubów. Jest to ośmiokątna wieża z czerwonobrunatnej licowanej cegły, zwężająca się ku górze, zakończona galerią pod stożkowym dachem, na którym znajduje się jedna z helskich anten radiowych. Latarnia ma 41,5 m wysokości, a jej światło umieszczone na wysokości 38,5 m widać nawet z odległości 18 mil morskich (ok. 36 km). Źródłem światła jest 1000 W żarówka, która w przypadku przepalenia się wykonuje automatycznie obrót o 45 st., a na jej miejsce ustawia się żarówka zapasowa.
W latach 2001-02 latarnia przeszła remont kapitalny, sfinansowany wspólnie przez Urząd Morski w Gdyni i Towarzystwo Przyjaciół Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Obiekt w miesiącach letnich (od czerwca do września) jest udostępniony turystom.
Muzeum Rybołówstwa mieści się w zabytkowym poewangelickim kościele pod wezwaniem św. Piotra i Pawła, położonym w centrum miasta, tuż obok portu. Część frontową wieńczy niewysoka, drewniana wieża, która pełni funkcję widokową. Roztacza się z niej piękna panorama na miasto, port i plażę od strony Zatoki Puckiej.
Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1417 roku. Pełnił on funkcję kościoła parafialnego w Nowym Helu, jak wówczas nazywała się osada, z której powstało obecne miasto. W 1525 roku został on przekształcony w świątynię protestancką, ponieważ większość mieszkańców przeszła na wyznanie ewangelickie.
W 1572 r. pożar miasta ogarnął także wieżę kościoła. Została ona później odbudowana i pełniła funkcję latarni morskiej. W ciągu XVIII wieku silne sztormy i wzburzone fale mocno podmywały skarpę, na której stoi kościół. Do katastrofy doszło w 1861 roku, kiedy to część frontowa budynku wraz z wieżą obsunęła się do morza. Dwa lata później przystąpiono do naprawy ocalałej części budowli. Kościół uzyskał wtedy kształt bliski dzisiejszemu, choć różniący się zasadniczo wyglądem wieży. Ta ówczesna została rozebrana w czasie wojny obronnej we wrześniu 1939 roku. Kościół ucierpiał w wyniku działań wojennych w 1945 r.
i został odrestaurowany w 1959 roku. Ponieważ w Helu nie działała już wtedy parafia ewangelicka, budynek pokościelny zaadaptowano na cele muzealne - w 1972 roku obiekt przekazano Centralnemu Muzeum Morskiemu w Gdańsku, które utworzyło tam swój oddział - Muzeum Rybołówstwa.
Końcowy odcinek półwyspu helskiego może być wielką atrakcją dla miłośników militariów i techniki wojskowej, gdyż mieści się tam zespół obiektów fortyfikacji rejonu umocnień „Hel”, będący perłą umocnień artyleryjskich. Rejon Umocnień Hel powstawał od 1920 r. do 1974 roku, kiedy to rozformowano bataliony artylerii morskiej. Obecnie spacerując po nadmorskim lesie można obejrzeć wiele obiektów udostępnionych dla zwiedzających.
